รู้แจ้ง “สิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์” ตามพุทธวจน: หนทางดับทุกข์โดยสิ้นเชิง
ในชีวิตประจำวัน เรามักพยายามหาความหมายจากสิ่งที่มองเห็น รับรู้ และสัมผัสได้ แต่พระพุทธเจ้ากลับตรัสถึง “สิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์” ซึ่งเป็นสิ่งที่บุคคลควรรู้แจ้ง — แล้วสิ่งนี้คืออะไร? เกี่ยวข้องกับการหลุดพ้นจากทุกข์อย่างไร? บทความนี้จะพาคุณเจาะลึกถึงสาระสำคัญจากพระสูตรพุทธวจนเพื่อคลี่คลายคำตอบ
พระสูตรต้นฉบับ:
“สิ่ง” สิ่งหนึ่งซึ่งบุคคลพึงรู้แจ้ง เป็นสิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์ ไม่มีที่สุด มีทางปฏิบัติเข้ามาถึงได้โดยรอบนั้น มีอยู่;
ใน “สิ่ง” นั้นแหละ ดิน น้ำ ไฟ ลม ไม่หยั่งลงได้; ใน “สิ่ง” นั้นแหละ ความยาว ความสั้น ความเล็ก ความใหญ่ ความงาม ความไม่งาม ไม่หยั่งลงได้;
ใน “สิ่ง” นั้นแหละ นามรูป ย่อมดับสนิทไม่มีเศษเหลือ; นามรูปดับสนิทใน “สิ่ง” นี้ เพราะการดับสนิทของวิญญาณ
— บาลี สี. ที. ๙/๒๘๙/๓๔๘
อธิบายใจความพระสูตร:
1. “สิ่ง” ที่ไม่มีปรากฏการณ์คืออะไร?
พระพุทธองค์ไม่ได้ระบุว่า “สิ่ง” นี้คืออะไรโดยตรง แต่ทรงชี้ว่า เป็นสิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์ (Anidassana), ไม่มีที่สุด (Ananta) และ เข้าถึงได้โดยรอบ (Pariyanta) — กล่าวคือ เป็นภาวะที่พ้นจากการรับรู้ทางอายตนะทั้งหก (ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ) ไม่มีการปรากฏเกิดขึ้นให้เห็นหรือรับรู้ได้เลย
นี่ไม่ใช่ "สิ่งที่รู้ได้ทางวิชาการ" แต่เป็นสิ่งที่ "รู้แจ้งได้ด้วยการปฏิบัติ"
2. ไม่ใช่โลกแห่งสสาร (ไม่ใช่ธาตุ 4)
พระองค์ยืนยันว่าใน "สิ่ง" นั้น:
- ดิน น้ำ ไฟ ลม ไม่สามารถหยั่งลงได้
- รูปธรรม-นามธรรม ไม่เกิดขึ้น
- ความงาม-ความไม่งาม ความใหญ่-เล็ก ไม่อาจบัญญัติได้
ซึ่งหมายถึงภาวะ พ้นจากโลกียะทั้งปวง
3. “นามรูป” ดับสนิทเพราะอะไร?
เพราะ วิญญาณดับสนิท
วิญญาณ (การรับรู้) เป็นฐานของนามรูป (ชื่อ+รูป, จิต+กาย) เมื่อวิญญาณดับโดยสิ้นเชิง นามรูปจึงไม่มีที่ตั้งอาศัยอีกต่อไป — นี่คือหลักธรรมว่าด้วย การดับขันธ์ห้า ซึ่งนำไปสู่ นิพพาน
4. วิธีเข้าถึง “สิ่ง” นั้นทำได้อย่างไร?
แม้ "สิ่ง" นี้จะเกินกว่าการบัญญัติ แต่พระองค์ตรัสว่า “มีทางปฏิบัติเข้ามาถึงได้โดยรอบ” — หมายถึง การปฏิบัติอริยมรรคมีองค์แปดเท่านั้น ที่สามารถทำให้รู้แจ้งสิ่งนี้ได้
👉 เช่นเดียวกับคำว่า:
"มรรคมีองค์แปดเป็นทางดำเนินให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งทุกข์"
[อ้างอิง: อริยมรรค
สิ่งนี้คือ “นิพพาน” ใช่หรือไม่?
คำว่า “สิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์” ในพุทธวจนหลายแห่งหมายถึง นิพพานธาตุ ซึ่งไม่ใช่สถานที่แต่เป็น “ภาวะ” ที่:
- ไม่มีการเกิด-ดับ
- ไม่มีนามรูป
- ไม่มีวิญญาณ
- ไม่มีการยึดถือใด ๆ
- พ้นจากทุกข์โดยสิ้นเชิง
📌 ดังนั้น “สิ่งที่บุคคลพึงรู้แจ้ง” ในที่นี้ ก็คือ นิพพานอันไม่ปรากฏ ไม่ถูกปรุงแต่ง
🔄 สรุป:
“สิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์” ตามพระสูตรนี้ คือ “นิพพาน” ซึ่งเป็นจุดหมายสูงสุดของพุทธศาสนา ไม่อาจรู้ด้วยการศึกษาเพียงอย่างเดียว แต่รู้แจ้งได้ด้วยการปฏิบัติตามทางอริยมรรคมีองค์แปด เมื่อวิญญาณดับสนิท นามรูปก็ไม่มีฐานอาศัย และความเป็นภพก็สิ้นไป
🔗 บทความอื่นที่น่าสนใจ:
📚 แหล่งอ้างอิง:
พระสูตรต้นฉบับ (พุทธวจน เล่มเล็ก ฉบับที่ 9)
[สิ่งๆ หนึ่งซึ่งบุคคลพึงรู้แจ้ง]
-บาลี สี. ที. ๙/๒๘๙/๓๔๘.“สิ่ง” สิ่งหนึ่งซึ่งบุคคลพึงรู้แจ้ง เป็นสิ่งที่ไม่มีปรากฏการณ์ ไม่มีที่สุด มีทางปฏิบัติเข้ามาถึงได้โดยรอบนั้น มีอยู่;ใน “สิ่ง” นั้นแหละ ดิน น้ำ ไฟ ลม ไม่หยั่งลงได้; ใน “สิ่ง” นั้นแหละ ความยาว ความสั้น ความเล็ก ความใหญ่ ความงาม ความไม่งาม ไม่หยั่งลงได้;ใน “สิ่ง” นั้นแหละ นามรูป ย่อมดับสนิทไม่มีเศษเหลือ; นามรูป ดับสนิท ใน “สิ่ง” นี้ เพราะการดับสนิทของวิญญาณ; ดังนี้แล.
