ธัมมานุสารี: ผู้มีปัญญาเห็นธรรม ยังไม่ถึงโสดาบัน แต่ไม่มีวันตกต่ำ
เราทุกคนล้วนใฝ่หาความปลอดภัยในชีวิต ทั้งทางโลกและทางธรรม คำถามหนึ่งที่ชวนฉุกคิดคือ...
“มีหนทางหรือไม่ ที่เรายังไม่บรรลุธรรม แต่ก็มั่นใจได้ว่าจะไม่ตกนรก ไม่ไปเปรต หรือเกิดเป็นเดรัจฉาน?”
พุทธวจนให้คำตอบไว้อย่างชัดเจนในคำว่า “ธัมมานุสารี” — บุคคลที่แม้ยังไม่บรรลุโสดาบัน แต่ก็ ก้าวข้ามพ้นปุถุชน แล้ว และมีอนาคตแน่นอนต่อโสดาปัตติผล
ธัมมานุสารี คือใคร?
จาก พระสูตรบาลี ขนฺธ. สํ. ๑๗/๒๗๘/๔๖๙:
“ภิกษุทั้งหลาย! ธรรม ๖ อย่างเหล่านี้ ทนต่อการเพ่งโดยประมาณอันยิ่งแห่งปัญญาของบุคคลใด... บุคคลนี้เราเรียกว่า ธัมมานุสารี... หยั่งลงสู่สัมมัตตนิยาม... หยั่งลงสู่สัปปุริสภูมิ... ล่วงพ้นบุถุชนภูมิ... ไม่อาจที่จะกระทำกรรมอันจะเข้าถึงนรก เดรัจฉาน หรือเปรตวิสัย และไม่ควรตายก่อนที่จะทำให้แจ้งซึ่งโสดาปัตติผล”
พระสูตรนี้กล่าวถึง “บุคคลผู้เห็นธรรม ๖ อย่าง ด้วยปัญญา” ว่าแม้ยังไม่ได้บรรลุธรรมขั้นใด แต่มีลักษณะสำคัญคือ:
มีปัญญาเพ่งธรรมอย่างลึกซึ้ง
ปฏิบัติธรรมถูกต้องตามแนวทาง
เป็นผู้มี “สัมมาทิฏฐิ” แต่ยังไม่ถึง “ญาณ” อย่างโสดาบัน
ความต่างจาก “สัทธานุสารี”
ในพระสูตรชุดเดียวกันยังกล่าวถึง สัทธานุสารี — ผู้มีความเชื่อในธรรม ๖ อย่างอย่างมั่นคงด้วยศรัทธา
สัทธานุสารี: เด่นที่ “ศรัทธา”
ธัมมานุสารี: เด่นที่ “ปัญญา”
ทั้งสองประเภท ยังไม่ถึงโสดาบัน แต่พระพุทธองค์ตรัสว่า:
“ล่วงพ้นปุถุชนภูมิ ไม่สามารถทำกรรมที่จะตกอบาย และไม่อาจตายไปก่อนที่จะทำให้แจ้งโสดาปัตติผล”
ธรรม ๖ อย่าง ที่ธัมมานุสารีเพ่งพินิจ
พระสูตรต้นฉบับไม่ได้ระบุชัดว่า "ธรรม ๖ อย่าง" หมายถึงอะไรในตอนนั้น แต่ในบริบทของโสดาปัตติมรรค มักหมายถึง:
การเห็นความไม่เที่ยง
ความเป็นทุกข์
ความไม่มีตัวตน
ศรัทธาในพระพุทธ
ศรัทธาในพระธรรม
ศรัทธาในพระสงฆ์
ผู้ที่เพ่งพินิจสิ่งเหล่านี้ด้วย “ปัญญาอันยิ่ง” จนเห็นตามจริงในระดับหนึ่ง ย่อมมี “ทิศทางของจิต” มุ่งตรงสู่มรรคผล แม้ยังไม่บรรลุ
ทำไมธัมมานุสารีถึง "ไม่ตกอบาย"
คำตอบชัดเจนจากพระสูตรคือ “หยั่งลงสู่สัมมัตตนิยาม” — หมายถึง ก้าวเข้าสู่ระบบแห่งความถูกต้องทางธรรมดาแล้ว ไม่หวนกลับสู่วัฏฏะเดิมแบบปุถุชน
ในอีกพระสูตรหนึ่งพระองค์ยังตรัสว่า “ไม่อาจที่จะกระทำกรรม” ที่ทำแล้วจะตกนรกหรืออบาย ซึ่งเป็นฐานะที่มั่นคงของผู้มีสัทธาหรือปัญญาในธรรมโดยตรง
โสดาปัตติผลเป็นเป้าหมายของธัมมานุสารี
แม้ยังไม่ถึง แต่ ธัมมานุสารี มีเส้นทางชัดเจน เมื่อมีศรัทธา + ปัญญาแล้ว การเจริญมรรค ๘ คือทางตรงและปลอดภัยที่สุด
บทสรุป
“ธัมมานุสารี” คือคำตอบของคนธรรมดาที่กำลังปฏิบัติธรรมอย่างจริงจัง แม้ยังไม่บรรลุ แต่เมื่อเห็นธรรมอย่างถูกต้องด้วยปัญญา ก็พ้นจากภัยอบายไปแล้ว
ไม่ต้องรอให้บรรลุขั้นสูงจึงจะปลอดภัยจากนรก...
แค่เห็นธรรมอย่างแท้จริง ก็มั่นใจได้แล้วว่า “ไม่มีวันตกต่ำ”
บทความอื่นที่น่าสนใจ:
แหล่งอ้างอิง:
พระสูตรต้นฉบับ (พุทธวจน เล่มเล็ก ฉบับที่ 9)
[ธัมมานุสารี]
-บาลี ขนฺธ. สํ. ๑๗/๒๗๘/๔๖๙.ภิกษุทั้งหลาย ! ธรรม ๖ อย่างเหล่านี้ ทนต่อการเพ่งโดยประมาณอันยิ่งแห่งปัญญาของบุคคลใด ด้วยอาการอย่างนี้;บุคคลนี้ เราเรียกว่า ธัมมานุสารี หยั่งลงสู่ สัมมัตตนิยาม (ระบบแห่งความถูกต้อง) หยั่งลงสู่สัปปุริสภูมิ (ภูมิแห่งสัตบุรุษ) ล่วงพ้นบุถุชนภูมิ ไม่อาจที่จะกระทำกรรม อันกระทำแล้วจะเข้าถึงนรก กำเนิดเดรัจฉาน หรือเปรตวิสัย และไม่ควรที่จะทำกาละ (ตาย) ก่อน แต่ที่จะทำให้แจ้งซึ่งโสดาปัตติผล.
