สิ้นนันทิ สิ้นราคะ: ทางหลุดพ้นตามพุทธวจน
ทำไมเราจึงยังยึดติด ยังทุกข์ซ้ำซากกับสิ่งที่เรารู้ว่าไม่เที่ยง?
หลายคนพยายาม "ปล่อยวาง" แต่ไม่เคยเข้าใจจริงว่าอะไรคือ ราก ของการยึดติดนั้น พระพุทธองค์ตรัสชัดไว้ในพระสูตรว่า "เพราะสิ้นไปแห่งนันทิและราคะ จึงกล่าวได้ว่า ‘จิตหลุดพ้นแล้วด้วยดี’"
แต่... “นันทิ” และ “ราคะ” คืออะไร? และทำอย่างไรถึงจะสิ้นได้จริง?
"นันทิ" คือความเพลิน – ต้นทางของการผูกพัน
"นันทิ" ในภาษาพระไตรปิฎกหมายถึง ความเพลิดเพลิน ความติดใจ ความยินดี ในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ หากยังมีความยินดีนี้อยู่ ความยึดมั่นในอารมณ์ทั้งหลายก็ยังคงอยู่ และ “ราคะ” ก็จะตามมา
"ราคะ" คือไฟที่เผาใจ – เมื่อพอใจกลายเป็นตัณหา
"ราคะ" คือ ความกำหนัด ความปรารถนาแรงกล้า ในสิ่งที่เราพึงใจ เป็นแรงผลักให้แสวงหา ยึดมั่น และวนเวียนอยู่ในวัฏสงสาร พระพุทธองค์ตรัสว่า:
นันทิกขะยา ราคักขะโย — เพราะความสิ้นไปแห่งนันทิ จึงมีความสิ้นไปแห่งราคะ
ราคักขะยา นันทิกขะโย — เพราะความสิ้นไปแห่งราคะ จึงมีความสิ้นไปแห่งนันทิ
นันทิราคักขะยา จิตตัง สุวิมุตตันติ วุจจะติ — เพราะความสิ้นไปแห่งนันทิและราคะ จึงกล่าวได้ว่า "จิตหลุดพ้นแล้วด้วยดี"
วิธีสิ้นไปแห่งนันทิและราคะ: ต้องเห็นตามความเป็นจริง
สัมมา ปัสสัง นิพพินทะติ — เมื่อเห็นโดยชอบ ย่อมเบื่อหน่าย
การ “เห็นโดยชอบ” คือการเห็นตามความเป็นจริงว่า รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่ใช่ตัวตน การเจริญวิปัสสนาโดยการตามเห็นอย่างนี้เท่านั้น ที่ทำให้เกิด นิพพิทา (ความเบื่อหน่าย) นำไปสู่ วิมุตติ (ความหลุดพ้น)
เมื่อสิ้นนันทิ สิ้นราคะ จึงจบวัฏฏะ
การยุตินันทิและราคะจึงไม่ใช่การ “อดทนหรืออดกลั้น” แต่เป็นผลของปัญญาที่เห็นแจ้ง เมื่อไม่มีนันทิ ไม่มีราคะ — จิตย่อมหลุดพ้นจากเครื่องพันธนาการแห่งวัฏฏะ
เชื่อมโยงกับธรรมบทอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง:
สรุป:
“สิ้นนันทิ สิ้นราคะ” ไม่ใช่แค่การดับความอยาก แต่คือการ สิ้นไปแห่งความยินดีเพลินใจที่เกิดจากอวิชชา เมื่อเห็นสิ่งทั้งปวงตามจริงว่ามีความแปรปรวนเป็นธรรมดา จิตจะไม่ไปยึดมั่น ไม่เพลิน ไม่ปรารถนา และหลุดพ้นด้วยดี
ดังที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ว่า:
“นันทิราคักขะยา จิตตัง สุวิมุตตันติ วุจจะติ – จิตหลุดพ้นแล้วด้วยดี เพราะสิ้นนันทิและราคะ”
แหล่งอ้างอิง:
พระสูตรต้นฉบับ (พุทธวจน เล่มเล็ก ฉบับที่ 9)
[สิ้นนันทิ สิ้นราคะ]
-บาลี สฬา. สํ. ๑๘/๑๗๙/๒๔๕.สัมมา ปัสสัง นิพพินทะติ เมื่อเห็นอยู่โดยถูกต้อง ย่อมเบื่อหน่ายนันทิกขะยา ราคักขะโย เพราะความสิ้นไปแห่งนันทิ จึงมีความสิ้นไปแห่งราคะราคักขะยา นันทิกขะโย เพราะความสิ้นไปแห่งราคะ จึงมีความสิ้นไปแห่งนันทินันทิราคักขะยา จิตตัง สุวิมุตตันติ วุจจะติ เพราะความสิ้นไปแห่งนันทิและราคะกล่าวได้ว่า “จิตหลุดพ้นแล้วด้วยดี” ดังนี้.
