สมาธิเพื่อดับกิเลส: ฝึกจิตเจริญภาวนาแบบพุทธวจน

หลายคนที่เริ่มฝึกสมาธิ อาจยังไม่เข้าใจว่า "สมาธิแบบใด" ถึงจะสามารถเปลี่ยนจิตที่เร่าร้อน ฟุ้งซ่าน หรือเต็มไปด้วยความโลภ โกรธ หลง ให้สงบ เย็น และบริสุทธิ์ได้อย่างแท้จริง คำตอบนี้ถูกอธิบายไว้อย่างชัดเจนในพระสูตรที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสสอนพระราหุลใน บาลี ม. ม. ๑๓/๑๔๐/๑๔๕ ว่าด้วยการเจริญสมาธิแบบต่างๆ ที่มีอานิสงส์จำเพาะในการขจัดกิเลสแต่ละประเภท

สมาธิที่มีเป้าหมายเฉพาะในการดับกิเลส

1. เมตตาภาวนา — ดับพยาบาท

"เมื่อเธอเจริญเมตตาภาวนาอยู่ พยาบาทจักละไป"

เมตตาภาวนา คือการแผ่ความปรารถนาดีต่อสรรพสัตว์ทั้งหลายอย่างไม่มีประมาณ เมื่อจิตเปี่ยมด้วยเมตตา ความโกรธ ความอาฆาต ย่อมไม่มีที่ตั้งในจิตใจ เป็นการล้างรากเหง้าของพยาบาทอย่างลึกซึ้ง

🔗 อ่านต่อเรื่องเมตตาในพุทธวจน

2. กรุณาภาวนา — ดับวิหิงสา

"เมื่อเธอเจริญกรุณาภาวนาอยู่ วิหิงสาจักละไป"

กรุณาคือความหวังดีที่อยากให้ผู้อื่นพ้นทุกข์ จิตใจที่เปี่ยมด้วยกรุณาจะไม่คิดเบียดเบียน ไม่ทำร้าย ทั้งทางกาย วาจา หรือแม้แต่ทางความคิด

3. มุทิตาภาวนา — ดับอรติ

"เมื่อเธอเจริญมุทิตาภาวนาอยู่ อรติจักละไป"

มุทิตาคือความยินดีต่อความสำเร็จของผู้อื่น การภาวนาเช่นนี้จะช่วยขจัดความอิจฉา ความริษยา และใจที่ไม่อยากเห็นใครดีเกินหน้าเรา

4. อุเบกขาภาวนา — ดับปฏิฆะ

"เมื่อเธอเจริญอุเบกขาอยู่ ปฏิฆะจักละไป"

อุเบกขาในที่นี้หมายถึง ความวางเฉยอย่างมีสติ ไม่หวั่นไหวกับสุขหรือทุกข์ เป็นภาวะจิตที่มั่นคง ไม่หวั่นไหวในอารมณ์กระทบจากภายนอก

5. อสุภะภาวนา — ดับราคะ

"เมื่อเธอเจริญอสุภะภาวนาอยู่ ราคะจักละไป"

อสุภะ คือการเห็นความไม่งามของร่างกายอย่างตรงตามความเป็นจริง เพื่อทำลายความยึดติดและความหลงใหลในรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส

6. อนิจจสัญญาภาวนา — ดับอัสมิมานะ

"เมื่อเธอเจริญอนิจจสัญญาภาวนาอยู่ อัสมิมานะจักละไป"

อนิจจสัญญาเป็นการพิจารณาเห็นความไม่เที่ยงในสรรพสิ่ง เมื่อเห็นชัดเจนว่าทุกอย่างไม่คงที่ จิตจะปล่อยวางความสำคัญว่า “ตัวตน” และสิ่งใด “ของตน”

สรุป: สมาธิแบบพุทธวจนคือการปฏิบัติเพื่อล้างกิเลสอย่างจำเพาะ

พระพุทธเจ้าไม่ได้สอนให้ทำสมาธิเพียงเพื่อความสงบเฉย ๆ แต่ทรงชี้ว่า สมาธิต้องเป็นไปเพื่อ การขัดเกลากิเลส ทีละอย่างอย่างมีเป้าหมายชัดเจน

จึงไม่ใช่สมาธิแบบใดก็ได้ แต่ต้องเป็น “สมาธิที่ถูกต้อง” ตรงตามธรรมะของพระตถาคต

บทความอื่นที่น่าสนใจ:

• สมถะวิปัสสนาในมรรคมีองค์แปด

• เจริญเมตตาจนถึงพระนิพพาน

• อสุภะกับการดับราคะอย่างลึกซึ้ง

แหล่งอ้างอิง:

• พุทธวจน บาลี ม. ม. ๑๓/๑๔๐/๑๔๕

• E-Tipitaka

• วัดนาป่าพง