ความพอใจ: ต้นตอของทุกข์ที่คนมองข้าม ตามพุทธวจน

ทำไมเราจึงยังทุกข์แม้จะมีเงิน มีบ้าน มีคนรัก? คำถามนี้ดูเหมือนง่าย แต่กลับนำไปสู่ความจริงที่ลึกที่สุดในชีวิตของปุถุชน คำสอนหนึ่งในพระพุทธศาสนาที่ทรงอานุภาพยิ่ง คือ การชี้ให้เห็นว่า "ฉันทะ" หรือ "ความพอใจ" ต่างหากที่เป็นรากเหง้าแห่งทุกข์ทั้งปวง ไม่ใช่สิ่งนอกตัวอย่างบ้าน รถ หรือคนรัก แล้วเราจะเข้าใจได้อย่างไร? และจะละวางได้จริงหรือไม่? บทความนี้จะพาคุณไปเจาะลึกหลักธรรมคำสอนของตถาคตตามพระสูตรโดยตรง

ความพอใจที่เราเรียกว่า "สุข" อาจเป็นแค่หน้ากากของทุกข์

ในชีวิตประจำวัน เรามักถูกสอนว่าให้มองหาสิ่งที่ทำให้เรารู้สึก "พอใจ" เพราะนั่นคือสิ่งที่เราคิดว่าจะทำให้ชีวิตมีความสุข แต่ในทางตรงกันข้าม พระพุทธเจ้ากลับตรัสว่า:

"ทุกข์ใดๆ ที่เกิดขึ้นแล้วในอดีต ทุกข์ทั้งหมดนั้น มีฉันทะ (ความพอใจ) เป็นมูล มีฉันทะเป็นเหตุ เพราะว่า ฉันทะเป็นมูลเหตุแห่งทุกข์; และทุกข์ใดๆ อันจะเกิดขึ้นในอนาคต ทุกข์ทั้งหมดนั้น ก็มีฉันทะ (ความพอใจ) เป็นมูล มีฉันทะเป็นเหตุ เพราะว่า ฉันทะเป็นมูลเหตุแห่งทุกข์"
— บาลี สฬา. สํ. ๑๘/๔๐๓/๖๒๗.

นี่ไม่ใช่คำสอนให้ปฏิเสธความสุขทางโลกด้วยความเคร่งเครียด แต่เป็นการเปิดเผยธรรมชาติที่แท้จริงของทุกข์ที่ซ่อนอยู่ภายใต้ความพอใจเล็กๆ น้อยๆ ที่เราคิดว่าไม่เป็นพิษเป็นภัย

ฉันทะ: จุดเริ่มของวัฏสงสาร

ในพระสูตรนี้ พระพุทธเจ้าชี้ให้เห็นว่า ความพอใจ (ฉันทะ) ไม่ใช่เพียงอารมณ์ชั่วคราว แต่เป็นกลไกสำคัญที่ผลักดันให้เราท่องเที่ยวในวัฏฏะ การเกิด แก่ เจ็บ ตาย ซ้ำแล้วซ้ำเล่า เพราะเรายึดในสิ่งที่เราพอใจ นั่นคือเหตุแห่งการเกิดใหม่ไม่รู้จบ

ไม่ว่าจะเป็นความพอใจในรูป เสียง กลิ่น รส หรือแม้แต่ในความคิด ความจำ ความสำเร็จทางโลก ล้วนเป็นฉันทะที่ผูกใจเราไว้กับวัฏฏะแห่งทุกข์โดยไม่รู้ตัว

การสละพอใจ ไม่ใช่การสละโลก

การละความพอใจไม่ใช่การละชีวิต ไม่ใช่การไม่กิน ไม่รัก ไม่ทำงาน แต่คือการอยู่กับทุกสิ่งโดยไม่ตกเป็นทาสของมัน เป็นอิสระจากการยึดมั่นที่ซ่อนอยู่ในรูปของความชอบใจ

การฝึกเช่นนี้เริ่มจากการ "เห็นตามความเป็นจริง" (ยถาภูตญาณทัสสนะ) ว่าทุกสิ่งไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่ใช่ตัวตน และลงท้ายด้วยการไม่เข้าไปยึดในสิ่งนั้นด้วยฉันทะ

ทางออก: อริยมรรค

พระพุทธเจ้าไม่ได้เพียงแต่ชี้ให้เห็นต้นตอของทุกข์ แต่ยังทรงชี้ทางออกอย่างชัดเจน คือ "อริยมรรคมีองค์ ๘" ที่ประกอบด้วยปัญญา ศีล และสมาธิ เป็นแนวทางที่จะถอนรากแห่งฉันทะ และความยึดมั่นทั้งหลายได้อย่างสิ้นเชิง

สรุป

ความพอใจไม่ใช่สิ่งที่ดูอันตรายในมุมมองของปุถุชน แต่ในทางธรรมะ มันคือจุดเริ่มของวัฏสงสารทั้งปวง การรู้เท่าทันและไม่ตกเป็นเหยื่อของฉันทะ คือจุดเริ่มต้นแห่งการพ้นทุกข์อย่างแท้จริง